بیان دو واقعه مهم بالا برای درک رابطه زمانی بین تاریخ پیدايش صنعت برق در جهان و در ايران خالي از فايده نيست . چنانکه خواهد آمد ، اولين مولد برق در ايران ، سه سال بعد از موسسه برق توماس اديسون به کار افتاد
در گاه شما ر حاضر ، رویدادهای مهم در تاریخ صنعت برق ایران را به ترتیب تا ریخ هجري شمسي آورده ايم . براي چند واقعه قديمتر که تاريخ آنها دراسناد اصلي به هجري قمري مي باشد، سال هجري قمري در پرانتز آمده است
۱۲۶۴ (۱۳۰۲قمری)
در زمان ناصرالدین شاه قاجار ، مولدی به قدرت تقریبی ۳ کیلووات به منظور تامین روشنايي بخشي از کاخ سلطنتي براي نخستين بار وارد ايران شد و به بهره برداري رسيد . از مدارک تاريخي چنين برمي آيد که کار خريد و وارد کردن اين مولد به ايران ، از يكي دو سال پيش از آن در جريان بوده است
موتور این مولد ظاهرا از نوع Otto و سوخت آن گاز حاصل از تبدیل زغال سنگ بود . بدین ترتیب ملاحظه می شود که بهره برداری از نخستين مولد برق در ايران به۱۴ سال پس از اختراع ماشين گرام و سه سال بعد از موسسه برق رساني توماس اديسون برمي گردد
۱۲۸۲ (۱۳۲۰ قمری)
یک دستگاه مولد برق با موتور نوع اتو- دویتس Otto-Deutz باقدرت ۱۲ اسب برای تامین روشنایی حرم حضرت رضا به بهره برداري رسيد . اين مولد در سال ۱۲۷۹ به دستور مظفرالدين شاه قاجار خريداري شده بود . سه سال بعد مولد ديگري با قدرت ۲۵ اسب بخار خريداري و در کنار مولد اول نصب شد
۱۲۸۳ (۱۳۲۲قمری)
امتیاز تاسیس کارخانه چراغ برق ( و آجر و اسباب نجاری ) به حاجی حسین امین الضرب واگذار گرديد. در امتيازنامه براي نخستين بار به توليدروشنايي برق به عنوان يک فعاليت تجاري و خدمت رساني عمومي نگريسته شده بود
۱۲۸۵ (۱۳۲۴ قمری )
کارخانه برق حاجی امین الضرب تقریبا شش ماه بعد از صدور فرمان مشروطیت آماده بهره برداری گردید و بر طبق اعلاميه اي آماده پذيرش مشترکان شد . چنان که ازاسم موسسه، يعني اداره چراغ برق بر مي آيد ، انرژي برق درابتدا تنها براي تامين روشنايي به کار مي رفت و به همين علت توليد برق تنها به پنج تا هفت ساعت اول شب محدود مي شد . مولد کارخانه حاجي امين الضرب به قدرت ۴۰۰ کيلو وات ، سه فازه و با ولتاژ ۲۲۰/۳۸۰ ولت بود و برق آن مستقيما به شبكه فشارضعيفي كه تا شعاع ۸۰۰ متري اطراف كارخانه واقع در خيابان چراغ برق (اميركبير كنوني ) كشيده مي شد تزريق مي گرديد . تامين روشنايي معابر نيز در محدوده فعاليت اداره چراغ برق در مقابل دريافت قيمت عادله در تعهد اداره بود. كار احداث شبكه ، واگذاري انشعاب ،سيم كشي داخلي مشتركان و نصب چراغ تماما" بر عهده اداره چراغ برق بود واين وضع تا سالها پس از افتتاح كارخانه ادامه داشت
بهای برق بر حسب تعداد شعله ها و قدرت چراغهای نصب شده ( ۱۶، ۲۵، یا ۳۲ شمسی ) محاسبه و از مشتر کان دریافت می گرديد
از ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰
از اوایل سالهای ۱۳۰۰ به بعد ، با آگاهی و علاقه مند شدن بخش خصوصی به مزایای برق ، رفته رفته در شهرهاي بزرگ و کوچک ايران ، تاسيساتي براي توليد و توزيع و فروش برق ايجاد شد. اين گونه فعاليتها عموما" درمقياسهاي کوچک ومحدود وبه طور کلي منفک از يكديگر انجام مي گرفت و البته نياز به هماهنگي هم در شرايط آن روزهاي نخستين احساس نمي شد درهمين دوران برخي ازكارخانه هاي صنعتي جديدالتاسيس هم داراي تجهيزات برق اختصاصي شدند كه داد و ستدهايي نيز با موسسات برق شهري داشتند
در ۱۳۱۰
برای نخستین بار ، شبانه روزی کردن برق در تهران در میان دولتمردان آن زمان مطرح شد و اقدامات اولیه برای تحقق آن صورت گرفت
در ۱۳۱۶
پس از شش سال و با گذراندن نشیب و فراز های بسیار ، بلاخره در تاریخ ۲۵ /۶ / ۱۳۱۶ نیروگاه بخاری ساخت کارخانه اشکوداي چکسلواکي با قدرت ۴x۱۶۰۰= ۶۴۰۰ کيلو وات در محل کنوني شركت برق منطقه اي تهران نصب شد و به بهره برداري رسيد
با وجود آن که در تهران به علت وسعت شهر و موقعیت سیاسی و اجتماعی آن ، سرمایه گذاری دولتي در کار برق رساني پيش از همه شهرهاي ديگر آغاز شد ، بخش خصوصي هم در امور برق رساني در تهران فعاليت قابل توجهي داشت به نحوي که در سال ۱۳۴۱ يعني سال تاسيس سازمان برق ايران تعداد شرکتهاي خصوصي که هر يک در بخشي از شهر تهران فعاليت داشتند به ۳۲ شركت رسيده بود
از ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۴
برنامه هفت ساله اول عمرانی کشور به اجرا در آمد که در آن سهمی هم برای توسعه صنعت برق در کشور با هدف تامین مصارف خانگی شهرها و فراهم کردن رفاه اجتماعی منظور شده بود. دراين دوران،سازمان برنامه تعدادي مولدهاي ديزلي ۵۰و ۱۰۰و ۱۵۰ کيلو واتي را خريداري کرد و با بهره ۳ درصد به شهرداريها و شركتهاي برق خصوصي فروخت و چون دريافت كنندگان كمك سازمان برنامه مي بايست تواناييهاي لازم را براي تقبل ۵۰ درصد از سرمايه گذاريها داشته باشند ، طبعا" اعطاي كمكها ، به امكانات مالي شهرها و موسسه هاي وام گيرنده بستگي داشت . به هر صورت در پايان برنامه اول،جمع قدرت نامي نصب شده در كشور به ۴۰ مگاوات و ميزان انرژي توليدي سالانه به حدود ۲۰۰ ميليون كيلو وات ساعت رسيد
از ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۱
در این سالها برنامه هفت ساله عمرانی دوم کشور اجرا شد . سهم برق در این برنامه ، با هدف افزایش تولید برق ، کاهش هزینه هاي توليد و پايين آوردن سطح عمومي نرخها درنظر گرفته شده بود
دراین برنامه بنابر توصیه کارشناسان خارجی و داخلی، برای توسعه تاسیسات برق چهار حوزه فعاليت به شرح زير منظور گرديد
- منطقه خوزستان
- منطقه تهران
- شهرهای بزرگ
- شهر های کوچک
بدین ترتیب می توان گفت که اندیشه فراتررفتن از محدوده هر شهر در کار توسعه صنعت برق،در برنامه دوم شکل گرفت. شروع به کاراحداث نیروگاههای برق آبي مهم کشور شامل سد دز (با ظرفيت اوليه ۱۳۰ مگاوات ) ، سد کرج (با ظرفيت ۹۱ مگاوات ) و سد سفيدرود (با ظرفيت اوليه ۳۵ مگاوات) همچنين نيروگاه حرارتي طرشت (به قدرت ۵۰ مگاوات)ازدستاوردهاي اين دوره است
در ۱۳۴۱
برنامه سوم عمرانی کشورآغاز شد. با پذیرش نقش زیر بنایی صنعت برق،در این برنامه نيز اعتبارات قابل توجهي براي اين صنعت تخصيص داده شد
در این برنامه که ۵/۵ سال به طول انجا مید(تاآخرسال ۱۳۴۶)،در مجموع،مبلغ ۲۱میلیارد ریال در صنعت برق هزینه گرديد که به طورکلي سه بخش را در بر مي گرفت
تامین برق مراکز عمده مصرف شامل شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، مشهد، تبریز، رشت -
همدان و ساری
تامین برق ۱۷ شهر متوسط کشورشامل شهرهای آمل، چالوس،اردبیل،مراغه، لاهیجان،ارومیه، یزد -
بهشهر، بوشهر، قزوین ،کرج، بابلسر و کرمانشاه
تامین برق شهرهای کوچک -
در همین برنامه ، تشکیل سازمان برق ایران به منظور اشراف کلی واعمال مدیریت بر برنامه ريزي و اجراي طرحهاي توليد و ايجا د موسسات توليد ، انتقال و توزيع برق و هدايت سرمايه گذاريها دربخش برق پيش بيني شده بود اين سازمان درتاريخ ۱۳دي ماه۱۳۴۱ رسما" تشکيل يافت و تا پايان سال ۱۳۴۴ که عملا" دروزارت آب وبرق ادغام شد به انجام وظايف خود ادامه داد
در ۱۳۴۳
قانون تاسیس وزارت آب و برق در تاریخ ۱۶/۱/۱۳۴۳ به دولت ابلاغ شد در بخش برق ، وظایف زیر برعهده این وزارت خانه قرار می گرفت
تهیه و اجرای برنامه ها و طرحهای تولید و انتقال نیرو به منظور تاسیس مراکز توليد برق منطقه اي -
و ایجاد شبکه های فشار قوی سراسر کشور
اداره تاسیسات برق که به موجب بندبالاایجاد می شود و بهره برداری از آنها -
نظارت بر نحوه استفاده از نیروی برق -
سازمان برق ایران در سال ۱۳۴۴ به عنوان واحد برق در وزارت آب و برق ادغام شد، وسازمانهای دیگری هم که تاآن زمان به توسط سازمان برنامه ، سازمان برق ایران یا به نحو ديگر به وجود آمده بودند تحت پوشش نظارتي وزارت آب و برق قرار گرفتند
در آذر ماه همین سال اساسنامه شرکتهای برق منطقه ای تدوین شد و بدین ترتیب تعداد ۱۰ شرکت برق منطقه اي ( علاوه برسازمان آب و برق خوزستان که از سال ۱۳۳۹ ايجاد شده بود ) تشکيل يافت که عبارت بودند از شرکتهاي برق منطقه اي ( تهران ) ، ( اصفهان ) ، ( خراسان ) ، ( آذربايجان ) ، (فارس) ، (مازندران) ، (گيلان) ، (جنوب شرقي ايران) ، (كرمانشاهان) و (همدان و كردستان)
با تشکیل شرکتهای برق منطقه ای ، صنعت برق کشور صورتی سازمان یافته و منسجم به خود گرفت. حوزه های زير پوشش اين شرکتهادرابتدا تمامي مساحت کشوررا شامل نمي شد و نوعا" از تقسيمات کشوري نيزپيروي نمي كرد تعداد و حوزه هاي جغرافيايي شركتهاي برق منطقه اي با گذشت زمان مشمول اصلاحاتي گرديد به طوري كه درحال حاضر تعداد آنها به ۱۶ مي رسد و در مجموع تمامي كشور را پوشش مي دهند
در ۱۳۴۷
برنامه چهارم عمرانی آغازشد. دراین برنامه که تاپایان سال ۱۳۵۱ ادامه داشت ، نگرش به صنعت برق به عنوان یک صنعت زیربنایي و با ديد کلان نگر صورت گرفت . احداث خطوط انتقال نيروي سراسري و تاسيس نيروگاههاي نسبتا" بزرگ آبي وحرارتي درطي اين برنامه نضج گرفت، به طوري که درطول برنامه،جمع قدرت نامي نصب شده در کشور از ۱۵۹۹ مگاوات به ۳۳۵۴ مگاوات ( با رشد متوسط سالانه ۱۶ درصد) وتوليد انرژي برق از ۴۱۳۳ ميليون کيلووات ساعت به۹۵۵۳ ميليون كيلووات ساعت ( با رشد متوسط سالانه ۲/۱۸ درصد ) بالغ گرديد و تعداد مشتركان در تعرفه هاي مختلف به ۱۶۶۹ هزار رسيد
در طی این برنامه ، مسئولیت برق نزدیک به ۱۹۰ شهر کشور بر عهده وزارت آب و برق قرار گرفت . برق مورد نیاز شهرهای کوچک ، شهرکها و تعدادي از روستاهاي برقدار به توسط بخش خصوصي و يازيرنظر و بامديريت شهرداريها تامين مي شد.تعداد روستاهاي برقدار کشور از ۱۴۸ روستا درآغاز برنامه ، به ۴۹۱ روستا درپايان سال ۱۳۵۱ رسيد
در ۱۳۴۸
به منظور استفاده صحیحتر از منابع و امکان برقراری دادوستد انرژی برقی بین مناطق و کارتولیدوانتقال برق به طور کلان ، شرکت توليد وانتقال نيروي برق ايران (توانير) از سال ۱۳۴۸ آغاز به کار کرد. اساسنامه و شرح وظايف اين شركت ، بنا بر ضرورتهاي زمان تا كنون سه بار مورد تجديد نظر قرار گرفته است . ازسال ۱۳۷۵ تا كنون ، اين شركت با نام "سازمان مديريت توليد و انتقال نيروي برق ايران ( توانير ) " ، فعاليتها و ماموريتهاي معاونت امور
برق وزارت نیرو را نیز برعهده دارد و هدفها وظایف زیر را دنبال میکند
تهیه و تدوین و پیشنهاد استراتژیها و سیاستها و برنامه های برق کشور -
برنامه ریزی ، نظارت ، کنترل و هدایت برق کشور -
ایجاد هماهنگی و نظارت بر شبکه سراسری برق -
برنامه ریزی و نظارت بر مصارف مختلف برق کشور -
حفظ یکپارچگی و پایداری شبکه سراسری برق کشور -
در ۱۳۵۲
برنامه پنجم عمرانی از این سال آغاز شد و تا پایان سال ۱۳۵۶ ادامه یافت سیاستهای زير بر اجراي برنامه اي صنعت برق در اين برنامه حاکم بود
احداث واحدهای بزرگ حرارتی در شمال و جنوب کشور به لحاظ دسترسی آسانتر به منابع -
سوخت و سواحل دریا
ایجاد سد بر روی رودخانه های بزرگ -
تامین برق مناطق دور افتاده کشور با استفاده از نیروگاههای دیزلی -
درسالهای برنامه پنجم، معادل ۱۳۳۲ مگاوات برظرفیت نیروگا ههای گازی کشورافزوده شد که علت اصلی آن تاخير دربهره برداري از نيروگاههاي آبي در دست احداث بود دراين برنامه، تا سيس نيروگاههاي هسته اي نيز در دستور کار قرارداشت که علي رغم هزينه ها و تبليغات فراوان ، نتيجه مشخصي عايد نساخت
به هر صو رت قدرت نصب شده در پا یا ن بر نا مه به ۷۱۰۵ مگا وات ( با ۲/۱۶ درصد رشد متوسط سالانه )،انرژی سالانه تولید شده به ۱۸۹۸۴ میلیون کیلووات ساعت ( با ۷/۱۴ درصد رشد سالانه ) رسيد و تعدادمشترکان به ۳۱۰۵ هزار بالغ گرديد . تا پايان اين برنامه تعدادي از روستاهاي کشور نيز از برق بهره مند شدند
در ۱۳۵۳
باتوجه به اینکه نهادهاو سازمانهای مختلفی دست ا ندرکار مقوله انرژی درکشور بودند و هماهنگی بین آنها ضروري مي نمود ، به موجب لايحه قانوني مصوب ۲۸ / ۱۱ / ۱۳۵۳ با محول شدن برنامه ريزي جامع فعاليتهاي مربوط به انرژي کشور، نام وزارت آب و برق به وزارت نيرو تغييرکرد
در ۱۳۵۷
با پیروزی انقلاب اسلا می ، بازنگری اساسی در خط مشی هاي صنعت برق و هماهنگ ساختن آنها با هدفهاي عالي انقلاب ضرورت يافت. عنايت به مفهوم خودکفايي، سرما يه گذاري درکارخانه هاي توليد کننده تجهيزات مورد نياز صنعت برق ، کوتاه کردن دست مشاوران و پيمانکاران خارجي و توجه به بهره گيري بهينه از تواناييهاي داخلي ، صنعت برق را در راستاي تازه اي قرارداد ، فراهم كردن امكان استفاده گسترده از انرژي برق براي توسعه اقتصادي ، اجتماعي و رفع محروميتها،افقهاي جديدي را فراروي مسئولان صنعت قرار داد
از ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷
در این سالها که هشت سال آن مقارن با جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ايران بود . صنعت برق ايران خود را موظف مي ديد که علاوه بر نگهداري و بهره برداري از تاسيسات موجود خود براي حمايت ازمردم و دفاع از پشت جبهه ، توسعه هاي لازم را نيز چه در امر توليدوانتقا ل وچه در جهت توزيع و خدمت رساني به مشترکان انجام دهد . برق ر?³اني به روستاها که تا پايان سال ۱۳۵۷در۴۲۳۷ روستاهاي نزديک شهرها تحقق يافته بود به صورت يکي ازمحورهاي اساسي فعاليتهاي صنعت برق درآمد به طوري كه درطي دوران جنگ تحميلي ، علي رغم همه دشواريها ، سالانه به طور متوسط بيش از ۱۸۰۰ روستا برقدار گرديد و بدين ترتيب در انتهاي سال ۱۳۶۷ تعدادروستاهاي برقدار كشور از ۴۳۲۷ روستا به ۲۲۵۴۱ روستا رسيده بود درسالهاي اوليه پس ازپيروزي انقلاب اسلامي و درطي دوران جنگ تحميلي ، با وجود همه مشكلات ناشي از جنگ ، صنعت برق به رشد همه جانبه خود ادامه داد. نگاهي مقايسه اي به چند شاخص اصلي مويداين مدعااست
با پایان گرفتن جنگ تحمیلی ،ابتداترمیم خسارتهاوخرابیهای دوران جنگ در کانون توجه مديران و مسئولان صنعت برق قرار گرفت . به عنوان مثال ، بررسيها نشان مي داد که از قدرت نصب شده کشور ، معادل ۲۲۱۰ مگاوات در اثر آسيبهاي جنگ از مدار خارج است . بااحتساب تاسيسات انتقال نيروو ساير تجهيزات مي توان تصور کرد که بازسازي ويرانه هاي بازمانده از جنگ چه کوشش و تلاش عظيمي را طلب مي كرده است . ترميم خسارتها كه از نيمه دوم سال ۱۳۶۷ آغاز شده بود با سه سال كار شبانه روزي به انجام رسيد و تا پايان سال ۱۳۷۰ واحد ها و تاسيسات آسيب ديده مجددا" در مدار قرارگرفتند پس از خاتمه جنگ ، فعاليتهاي صنعت برق كه تا آن زمان از دشواريهاي روز به روز جنگ تاثير منفي مي گرفت،سامانمندي بيشتري يافت وهمگا م بادوبرنامه اول ودوم توسعه اقتصادي،اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران به پيش رفت
مقایسه ارقام مهم عملکرد صنعت برق در پایان سال ۱۳۷۶ که نه سال از طول برنامه های اول و دوم گذشته و دو سال به پایان برنامه دوم مانده بوده است با ارقام مربوط به ابتدای برنامه ، جهش صنعت برق را آشکارمی سازد
واضح است که ارقام بالا و مقا یسه آنها تنها گوشه های کوچکی از صحنه وسیع یک تلاش همه جا نبه را نشان می دهند و تحقق اين ارقام مستلزم به ثمر رسيدن کوششها و پشتيبانيهاي فراواني بوده است که متاسفانه اين گاه شمار مختصر، حوصله پرداختن به همه آنها را ندارد ، در اينجا تنها به بيان اين نكته اكتفا مي كنيم كه توجه به نيروي انساني به عنوان سرمايه اصلي صنعت برق ، پس از پيروزي انقلا ب اسلامي و بويژه در دوران بازسازي بعد از جنگ تحميلي از راه كارهاي اصلي صنعت بوده است
آموزش این نیروها برای ارتقاء کیفیت و شکوفا ساختن استعداد های خدادادي آنها ، همچنين سازماندهي نيروها در جهتي که هدفهاي کمي و کيفي برنامه ها رابرآورده سازد و هيچ يک از هدفهاي صنعت برق،از تامين برق براي مصرف كنندگان گرفته تا بهبود بخشيدن به كيفيت خدمات و جلب رضايت مشتركان ، كوشش در راه رسيدن به خود كفايي و ورود در بازارهاي بين المللي و رقابت جهاني تحت الشعاع ديگري قرار نگيرد ، همواره مورد توجه برنامه ريزان و مديران صنعت بوده است
درنتیجه این کو ششها ، صنعت برق توانسته است با موفقیت بحرانهای دوران جنگ و پس از جنگ را پشت سر بگذارد و از لحاظ بین المللی نيز در جايگاهي در خور قرار گيرد . به طوري که بر اساس آمارهاي سازمان ملل متحد ، در سال۱۹۹۵ميلادي (۱۳۷۴شمسي) ايران ازنظرابعاد صنعت برق دربين کشورهاي خاورميانه و غرب آسيادرمقام نخست قرارگرفت و درسطح جهاني نيز به مقام مقايسه بيست و يکم دست يافت
ارسال نظر برای این مطلب
اطلاعات کاربری
صنعت قهوهلینک دوستان
آرشیو
آمار سایت